Co roku w Polsce rodzi się około 30 tysięcy wcześniaków. To około 7% wszystkich urodzeń. Na świecie aż 7 na 100 dzieci rodzi się przedwcześnie, a liczba ta stale rośnie. Maleństwa te często walczą o życie i wykazują się ogromną siłą, aby każdy kolejny dzień był lepszy. Światowy Dzień Wcześniaka obchodzimy 17 listopada, o czym mówiłam Wam już na swoich social mediach. Jego symbolem są fioletowe skarpetki wiszące na sznurku obok większych skarpet dzieci donoszonych. Czym charakteryzuje się wcześniak?

O wcześniakach mówi się na szczęście coraz częściej ale to jednak wciąż za mało. Chciałabym przybliżyć Wam jak wygląda życie wcześniaka ze strony fizjoterapeutycznej i nie tylko. Opowiem Wam jak pielęgnować takie maleństwo oraz na co jako rodzice wcześnie urodzonego dziecka powinniśmy zwrócić uwagę.

Jakie dzieci określa się mianem wcześniaka?

Dzieci określane mianem wcześniaka to dzieci, które urodziły się między 22 a 37 tygodniem ciąży. Te maleństwa często mocno muszą walczyć o życie i często dłużej niż chcieliby tego rodzice. W zależności od tygodnia ciąży, w którym się urodziły i ogólnego stanu zdrowia, zazwyczaj trafiają na Oddział Intensywnej Opieki Noworodka, gdzie pozostają nawet kilka tygodni. 

Wcześniaki określa się mianem niemowląt wysokiego ryzyka. Tak jak na przykład dzieci z ciąż zagrożonych, z niską masą urodzeniową (hipotrofią) czy innych problemach zdrowotnych po stronie mamy, np. uzależnionych czy z cukrzycą. Dla takich maluchów pierwsze godziny, dni czy tygodnie życia, to prawdziwe wyzwanie związane z licznymi niebezpieczeństwami. Stopień niedojrzałości wcześniaków związany z tygodniem porodu sprawia, że są one bardzo narażone na wysokie prawdopodobieństwo śmierci oraz zachorowalności. 

Każde dziecko potrzebuje bliskości. Sprawdź nasz kurs masażu Shantala.

Na co narażony jest wcześniak?

Tak jak już wspomniałam, każdy mały, przedwcześnie urodzony człowiek, mierzy się z ogromem wyzwań. Jego rozwój w bezpiecznym środowisku został zakłócony. To bezpośrednio powoduje że naturalny rozwój jest utrudniony, a każdy dobrze rokujący dzień jest na wagę złota. Wszelkie przeszkody, które pojawiają się na drodze takich maluchów martwią zarówno rodziców, jak i lekarzy i wszystkie osoby dbające o odpowiedni rozwój wcześniaka. 

Zdecydowana większość problemów zdrowotnych jakie spotyka wcześniaki jest zauważalna niemal od razu, na bardzo wczesnym etapie jego rozwoju. Nasilenie tych problemów związane jest z tygodniem ciąży, w którym się urodziły. Rolę odgrywa też masa ciała jaką miały, powikłaniami które pojawiły się w trakcie porodu lub po nim, ewentualne wady wrodzone czy ogólnym stanem zdrowia mamy.

Wcześniaki mają duży problem z termoregulacją – często nie są w stanie utrzymać odpowiedniej temperatury ciała, bardzo szybko wychładzają się. W inkubatorach utrzymywana jest stała odpowiednia temperatura oraz wilgotność powietrza, dzięki czemu leżące w nich rozebrane maluszki nie marzną. Innym ale równie częstym problemem są zaburzenia oddechowe, nieprawidłowości związane z układem sercowo-naczyniowym, niedojrzałość układu pokarmowego i konieczność karmienia pozajelitowego czy sondą (często wpływa to na słaby przyrost masy ciała).

Nierzadko daje się we znaki niedojrzałość układu nerwowego. W połączeniu z kruchością naczyń krwionośnych, których pękanie powoduje wylewy do mózgu, nie ułatwia sytuacji. Często też spotyka się u wcześniaków problemy z krwią, wzrokiem czy infekcje, które u tak delikatnego i bezbronnego człowieka są bardzo łatwe do złapania. Długa lista, prawda? Niestety mali wojownicy urodzeni przedwcześnie są narażeni na ogrom przeciwności w swoim jeszcze krótkim, nowym życiu. 

Jak pielęgnować wcześniaka pod kątem fizjoterapeutycznym?

Maluszek urodzony jako wcześniak nie spędza z rodzicami za dużo czasu a czasami wcale zaraz po narodzinach. Zabierany jest i zostaje otoczony specjalną opieką położnych, pielęgniarek i lekarza. Rodzice po wyjściu ze szpitala z wcześniakiem dostają wytyczne do jakich specjalistów powinni się udać. Fizjoterapeuta dziecięcy jest jednym z nich.

Jak wygląda wizyta u fizjoterapeuty z wcześniakiem? W pierwszej części często nie różni się niczym. Każdy pacjent trafiający do nas musi przejść ocenę funkcjonalną, co u maluchów sprowadza się do oceny psychomotorycznej. Dopiero na tej podstawie określane są potrzeby i cel działania. Nasza praca nie skupia się jedynie na prowadzeniu ćwiczeń ale bardzo często uczymy rodziców jak postępować z maluchem, wykonujemy tak zwany “instruktaż pielęgnacyjny”. Zwykle nie odbiega on od takiego, którego uczy się każdego “zwykłego” rodzica, nie mniej jednak w przypadku wcześniaków może on być trudniejszy, chociażby z powodów wielkości dziecka. 

Warto też wiedzieć, że dla fizjoterapeuty oceniającego rozwój dziecka bardzo dużą rolę odgrywa tak zwany wiek korygowany. Wiek ten to taki, jaki powinien być gdyby dziecko urodziło się w wyznaczony terminie zakładając, że ciąża trwa 38-40 tyg. Jest to niezwykle istotne w ocenie odruchów i etapów rozwojowych. Pozwala nam określić jak przebiega rozwój i na jakim etapie znajduje się dziecko.   

Rehabilitacja wcześniaka  u fizjoterapeuty polega przede wszystkim na stymulowaniu dziecka. Praca z takim maluchem wymaga znacznie więcej uwagi niż przy dziecku donoszonym. Fizjoterapeuta rehabilituje dziecko wcześnie urodzone tak, aby zniwelować nieprawidłowości rozwojowe.

Metody fizjoterapii dla wcześniaków

Metod fizjoterapii noworodków wcześnie urodzonych jest wiele, ale dwie z nich są głównie polecane i stosowane. Pierwsza z nich to metoda Vaclava Vojty, czyli metoda opracowana przez czeskiego neuropediatrę Vojte. Metoda ta składa się z dwóch części – diagnostycznej i terapeutycznej. Część diagnostyczna składa się z diagnostyki motoryki spontanicznej, siedmiu neurologicznych reakcji ułożeniowych ciała w przestrzeni i odruchów pierwotnych. Jeśli badanie wykaże jakieś nieprawidłowości, wykorzystuje się terapię metodą Vojty. Polega ona na stymulowaniu poprzez ucisk ciała dziecka i wyzwalania w ten sposób właściwych odruchów.

Druga najczęściej stosowana metoda w profilaktyce fizjoterapeutycznej to metoda NDT-Bobath, którą zapoczątkowała Berta Bobath i jej mąż Karl, neurolog. Później metoda ta została dopracowana przez fizjoterapeutów i lekarzy. Celem tej metody jest stymulowanie prawidłowych i naturalnych potencjałów rozwojowych adekwatnie do wieku dziecka. Jest to skuteczne i możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich technik postępowania już od pierwszych miesięcy życia.

Następnym celem metody NDT-Bobath jest hamowanie nieprawidłowych odruchów dziecka i wyzwalanie ruchów w formie najbliższej do prawidłowej. Jest to możliwe do osiągnięcia dzięki wspomaganiu i prowadzeniu ruchów z punktów kontroli ruchu, do których należą głowa, obręcz barkowa, obręcz miedniczna, a także inne części ciała. Ćwiczenie obejmują jednak całe ciało dziecka. 

Zarówno metoda Vojty jak i metoda NDT-Bobath są bardzo skuteczne w terapii fizjoterapeutycznej wcześniaków. Dzięki metodzie Vojty stymulujemy odpowiednie punkty które wpływają na przepływ sygnałów pomiędzy układem nerwowym a mięśniowym. Metoda NDT-Bobath działa dzięki rękom osoby dorosłej – układa się mięśnie do prawidłowej pozycji i tak próbuje się nauczyć mózg prawidłowej pracy i wykorzystania tego układu. 

Wcześniak – kiedy udać się z do specjalisty?

Przy wyjściu ze szpitala z wcześnie narodzonym dzieckiem, rodzice dostają całą listę specjalistów do których powinni się udać. Może być ona długa i przerażać na początku. Dobre zaopiekowanie lekarza pediatry i położnej zdecydowanie pomoże świeżym rodzicom obeznać się w sytuacji. Wizyty u specjalistów mogą pomóc w przebiegu prawidłowego rozwoju dziecka oraz zapobiec powikłaniom i problemom w późniejszym etapie życia. Warto zaraz po wyjściu ze szpitala lub będąc jeszcze na oddziale ustalić do kogo powinniśmy się udać i korzystać z pomocy lekarzy.